MONUMENTALNY ORZEŁ PIASTOWSKI SZUKALSKIEGO -Orzeł piastowski wyrzeźbiony został przez Szukalskiego na zlecenie władz województwa śląskiego w 1938 roku na frontonie gmachu Urzędów Niezespolonych (obecnie Wydział Filologii Uniwersytetu Śląskiego). Do jej stworzenia artysta użył 35 ton kamienia* Niestety okupacja hitlerowska w 1939 r. pozbawiła nas tej pięknej rzeźby podkreślającej naszą tożsamość. Wykuty orzeł został zniszczony i pozostał jedynie na archiwalnych zdjęciach, które mają posłużyć do odbudowy. Monumentalny orzeł piastowski wyrzeźbiony w 1938 roku na frontonie gmachu Urzędów Niezespolonych, dziś mieszczącego Wydział Filologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach przy placu Sejmu Śląskiego 1, był jedyną w Polsce rzeźbą Stanisława Szukalskiego eksponowaną na otwartej przestrzeni. Płaskorzeźba orła okolonego pierścieniem o średnicy 476 centymetrów była wykuta w dolomicie. Do jej stworzenia artysta użył 35 ton kamienia. Ale płaskorzeźba nie przetrwała długo. Jedną z pierwszych decyzji Niemców po wkroczeniu do Katowic we wrześniu 1939 roku było postanowienie o jej zniszczeniu. Dla zatarcia pamięci o Orle zainstalowali w tym miejscu carillon – system małych dzwonków poruszanych elektrycznością. Po wojnie niemieckie dzwonki usunięto, lecz Orzeł Szukalskiego na swoje miejsce nie powrócił.
od 1936 przez kilka lat Szukalski podróżował miedzy Katowicami a Warszawą
Szukalski w Katowicach 1936 r- zainicjowana przez „Szczepowego”, Mariana Konarskiego, akcja, mająca na celu sprowadzenie na stałe Szukalskiego do Polski, zaowocowała zaproszeniem go w 1936 przez ministra skarbu Ignacego Matuszewskiego, który pokrył koszty podróży artysty z całym jego dorobkiem. Wielką pomoc okazał mu wojewoda śląski, Michał Grażyński, który został jego mecenasem. Szukalski otrzymał pracownię oraz zlecenie wykonania kilku prac rzeźbiarskich. Wraz z członkami „Szczepu Rogate Serce” wznowił działalność artystyczną, wydawniczą i wystawienniczą. Zaprojektował i przygotował do realizacji monumentalny pomnik Bolesława Chrobrego. Po napaści Niemców w 1939 roku rzeźba ta, w skali 1:1, uległa zniszczeniu w czasie bombardowania, a sam rzeźbiarz ledwo uszedł z życiem. W lutym tego roku został założony Społeczny Komitet Odtworzenia Płaskorzeźby Orła Piastowskiego autorstwa Stanisława Szukalskiego w Katowicach. Stanisław Szukalski ps. art. „Stach z Warty” wybitny rzeźbiarz, malarz, rysownik, projektant , założyciel Szczepu Rogate Serce grupy artystycznej , która działała od 1929 i gromadziła artystów zainspirowanych kulturą dawnej słowiańszczyzny.
---Orzeł i inne rzeźby prapolskie kłują w oczy
Co popchnęło hitlerowskie Niemcy do barbarzyńskiego zniszczenia dzieła sztuki? Ideologowie nazizmu nie mogli znieść poglądów Szukalskiego, który był orędownikiem Polski silnej, mocarstwowej, z kulturą własną, nieskażoną obcymi wpływami, Polski nawiązującej do czasu Piastów czy nawet prasłowiańskich Lechitów. Tym bardziej był znienawidzony, że jego idea sięgała także w przyszłość, chciał powołania „Neuropy”, w skład której wchodziłyby wszystkie państwa europejskie z wyjątkiem ... Niemiec, Anglii, Francji i Włoch. ...Dlatego ofiarą padło nowoczesne Muzeum Śląskie w Katowicach, którego otwarcie planowano na rok 1940. Miało być symbolem polskiej suwerenności. Na fasadzie Muzeum znaleźć się jeszcze miały dwie płaskorzeźby Stanisława Szukalskiego: atletyczny Górnik dzierżący topór-kilof i trzy Ślązaczki trzymające gaik śląski; prace nad nimi były na ukończeniu. Niemcy rozebrali gmach Muzeum Śląskiego kamień po kamieniu. Po zakończeniu wojny pozostał tylko parter. Górnika i Ślązaczek nie ma.
- Powstawał model 1:1 Pomnika Bolesława Chrobrego. Szukalski proponował niezwykłą wizję króla na kamiennym kurhanie, silnego duchem i orężem, o wyrazistych, ostrych rysach, orlim nosie, rozwianych włosach. W Katowicach nie było wystarczająco wysokiej pracowni mogącej pomieścić odlanie tak monumentalnej, 9-metrowej rzeźby. Artysta otrzymał do dyspozycji wysokie pomieszczenie na terenie Politechniki Warszawskiej. Ale i nad tą rzeźbą zaciążyło fatum. Podczas jednego z pierwszych bombardowań Warszawy we wrześniu 1939 roku atelier Szukalskiego uległo zniszczeniu wraz ze znaczną częścią jego rzeźb i rysunków. ... Po wkroczeniu do Katowic Niemcy zgromadzili liczne rzeźby Szukalskiego i obrazy Witkacego w salach recepcyjnych Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego, aby je wyszydzić na wystawie – jak to nazwali – „sztuki zdegenerowanej”. Na zakończenie ekspozycji... strzelali do rzeźb, a następnie zlecili oddać je na złom. Niektóre rzeźby w brązie uratowały się dzięki temu, że górnicy nocą je wynieśli i zalali asfaltem. Tak przetrwały wojnę. Dziś w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu można oglądać tylko kilka uratowanych rzeźb Szukalskiego. Są to: Ezop nazywany też Bajkarzem z czerwca 1915 roku, Orator – Mówca z listopada 1919, Zamarły lot – Zamarły Geniusz lub Zamrożona Młodość z października 1918, i najwyższą z nich, Bolesław Prawy (Śmiały) z 1928 o wysokości 102 cm. Król przedstawiony jest jako heros narodowy. Na piersi Oratora i na Ezopie widoczne są ślady niemieckich kul. W bytomskim muzeum znajduje się też płaskorzeźba w gipsie patynowana Życie ludzkie, powstała w 1923 roku oraz wykonany czarną kredką w 1936 roku portret Michała Grażyńskiego, a także inne rysunki i 3 grafiki. Muzeum Historii Katowic posiada zaprojektowaną przez Szukalskiego nagrodę-puchar zawodów Gordon-Benetta z 1936 roku. * * *
* jak pisze Jerzy Skwara w swoim artykule „Piastowski Orzeł Szukalskiego”.
www.orzelszukalskiego.pl/
